Hierdie toespraak is vandag in die Noordwes Provinsiale Wetgewer gelewer deur die DA-woordvoerder oor landbou en landelike ontwikkeling, Jacqueline Theologo.
Agbare Speaker, dit is geen verrassing dat hierdie departement ‘n gekwalifiseerde ouditmening ontvang het met die totale begrotingstoewysing van net meer as R1,4 miljard nie.
Hierdie departement het vaste bates van meer as R36 miljoen onterken.
Hulle het ook probeer om onreëlmatige uitgawes van R72 miljoen te verdoesel deur dit nie bekend te maak nie. Hierdie bedrag was betalings wat in stryd was met die voorsieningskettingregulasies.
Die gebrek aan toerekenbaarheid is ook voor die hand liggend as die opbou van onreëlmatige uitgawes van R583 miljoen in 2016/17 tot R708 miljoen in 2017/18 tot R773 miljoen plus die onopgeëiste R72 miljoen van R845 miljoen onreëlmatige uitgawes in die boekjaar 2018/19 in ag geneem word.
Dit is hartverskeurend om te sien hoe dit onder die Supra-dinastie gegroei het.
As al die kwessies wat deur die Ouditeur-Generaal uitgelig is, besigtig word, blyk dit dat hierdie departement geen idee het wat hulle doen nie:
- Finansiële state is nie opgestel in ooreenstemming met die voorgeskrewe raamwerk vir finansiële verslagdoening soos vereis deur die PFMA nie;
- Wesenlike wanvoorstellings oor openbaarmakingsitems;
- Goedere en dienste met ‘n transaksiewaarde onder R500 000 is aangekoop sonder om die vereiste pryskwotasies te verkry;
- Goedere en dienste met ‘n transaksiewaarde van meer as R500 000 is aangekoop sonder om mededingende bod in die verkrygingsprosesse vir die Taung Skull-wêrelderfenisgebied uit te nooi;
- Geen bewys dat dissiplinêre stappe gedoen is teen amptenare wat onreëlmatige en vrugtelose en verkwistende uitgawes aangegaan het nie;
- Geen gevolge bestuur nie.
Die DA is tevrede met die feit dat die direktoraat vir ondersoek na prioriteitsmisdaad (Valke) ‘n ondersoek ingestel het na die ooreenkoms tussen die departement en sy projekimplementeringsagent, Agri-Delight.
Die teleurstelling is egter dat die ondersoek eers ingestel is nadat die Demokratiese Alliansie, boere en verskeie ander belanghebbendes die saak voortdurend onder die ANC-geleide regering onder die mag van die voormalige premier van Noordwes, Supra Mahumapelo, gebring het, sowel as die besoedelende leierskapsvaardighede van die voormalige LUR vir landelike, omgewings- en landbou-ontwikkeling, Manketsi Thlape.
Ons hoop dat mense aanspreeklik gehou word, selfs al is hulle nie in diens van die departement of die regering nie. En ons hoop om te sien dat die gelde wat aan die boere teruggestuur is, wat veronderstel was om voordeel te trek uit hierdie projek, sou wees. Noordwes wil nog steeds hê dat sy vee wat onwettig na Nkandla aan Jacob Zuma geskenk is, terug gegee moet word!
Daar is soveel geld in hierdie projek gestort. Geld wat beter kon gebruik word om die swaar laste van landbou-ekonomie op te hef. Veral in die lig van die voortdurende droogte waarmee boere elke dag te kampe het. Watervlakke, sowel as die beskikbaarheid van voer, het die afgelope 3 jaar baie lae vlakke bereik.
Die algemene toestand van weidings verhoog die risiko van veldbrande.Baie boere moes plaaswerkers afdank, wat baie werkverliese en groter armoede tot gevolg het.
Om toe te kyk hoe diere wat van honger en dors sterf in hierdie heersende droogtetoestande, skep ‘n gevoel van hopeloosheid en depressie, wat op hul beurt daartoe gelei het dat baie boere selfmoord pleeg uit pure desperaatheid.
In die DA-geleide Wes-Kaap het die minister van landbou, dr. Ivan Meyer, R50 miljoen opsygesit vir droogtehulp en R100 000 beskikbaar gestel vir berading en pastorale ondersteuning vir diegene wat deur die ernstige droogte geraak is. Maar in Noordwes kan hierdie desperate boere nie die regering om hulp vra nie.
Alhoewel die departement bykomende droogteintervensie-fondse ter waarde van R31,2 miljoen ontvang het, het hulle slegs R3,7 miljoen spandeer op die verligting van die voedingstekort in ons provinsie.
Laat ek dit in perspektief plaas. Die departement het 200 sakke voer wat elk 40 kg weeg, aan 242 boere uitgedeel. 200 sakke voer van 40 kg elk is 8000 kg voer vir elke boer. ‘N Koei eet ongeveer 3% van haar liggaamsgewig per dag.’N Klein koei weeg ongeveer 400 kg. Sy benodig dus 12 kg voer per dag. Dit beteken dat 8000 kg voer slegs vir 7 dae 70 koeie wat elk 400 kg weeg, sal voed.
Dis dit! 9 dae.
Wat ook kommerwekkend is, is dat daar in die jaarverslag berig word dat R3,7 miljoen aan 48 572 sakke voer bestee is. Maar by navraag in die komiteevergadering het die departement berig dat hulle slegs 20 sakke vir elk van die 242 boere versprei het. Wat die volgende vraag laat ontstaan: Verberg hulle die waarheid, of weet hulle net nie wat in hierdie departement aangaan nie? Die wanvoorstellings wat deur die Ouditeur-Generaal aangedui word, is ‘n duidelike aanduiding van ‘n dekking en nie ‘n fout nie.
Die Agri-park-projekte is nog ‘n voorbeeld van geld wat in ‘n bodemlose put gegooi is, veral Springbokpan, wat in Julie 2016 deur die voormalige premier Supra Mahumapelo van stapel gestuur is, en gesê het “dat ‘n graanvervaardigingsaanleg van R75 miljoen, sal die provinsie se ekonomiese groei verhoog, die jeug betrek en werkloosheid in die provinsie aanspreek”.
Alhoewel daar soveel geld aan Springbokpan Agri-park bestee is, moes die departement dit nog gedurende die boekjaar 2018/19 opknap. Waterdigting, betonverjonging en uitbreiding van gewrigsherstel sowel as herstel van silokonstruksie en toerusting. 4 huise moes ook opgeknap word, asook die berging, kantoor en watertenks.
Geld het hierdie jaar in en na die jaar in die Agri-park gevloei sonder dat Noordwes en sy boere enigsins daarby gebaat het. Veiligheid op die platteland en plaasaanvalle bly ‘n bron van kommer vir almal wat in Noordwes woon. Die provinsiale regering van die Wes-Kaap het R2 miljoen bewillig vir die bevordering van landelike veiligheid regoor die Wes-Kaap.
Soos minister Ivan Meyer gesê het: ”n Aanval op die boer is ‘n aanval op voedselsekerheid en ook ‘n aanval op die ekonomie.”
Dit is duidelik dat hierdie departement in die war is. Die DA sal die nuut-aangestelde LUR, Desbo Mohono, fyn dophou, want sy het ‘n geweldige taak om in hierdie departement in sy mandaat te laat slaag.